Olimpiada Biologiczna

Olimpiada Biologiczna – jest to przedmiotowa olimpiada szkolna z zakresu biologii, przeznaczona dla zainteresowanych biologią uczniów szkół ponadgimnazjalnych, a także szczególnie uzdolnionych uczniów szkół gimnazjalnych. Organizatorem konkursu jest Komitet Główny Olimpiady Biologicznej działający przy Zarządzie Głównym Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika. W skład struktur Komitetu Głównego Olimpiady Biologicznej wchodzi 10 Komitetów Okręgowych, zlokalizowanych w miastach uniwersyteckich na terenie całego kraju.

Podstawowym celem Olimpiady Biologicznej jest wspieranie uczniów o zainteresowaniach przyrodniczych oraz ich opiekunów – nauczycieli biologii. Olimpiada Biologiczna stara się rozbudzić i rozwinąć pasję przyrodniczą Uczestników zawodów, a także stworzyć im możliwość współzawodnictwa z rówieśnikami w celu uzyskania celującego wyniku na egzaminie maturalnym, co w dalszej perspektywie ułatwi im podjęcie studiów na kierunkach przyrodniczych. Laureaci i finaliści zawodów zdobywają 100% punktów z egzaminu maturalnego z biologii w zakresie rozszerzonym, a czworo najlepszych wchodzi w skład reprezentacji Polski podczas Międzynarodowej Olimpiady Biologicznej (International Biology Olympiad; IBO). W tym miejscu warto wspomnieć, iż Polska jest jednym z krajów założycielskich Międzynarodowej Olimpiady Biologicznej, która swą działalność rozpoczęła w 1990 roku.

Historia krajowej Olimpiady Biologicznej sięga 1971 roku, kiedy to zawody odbyły się po raz pierwszy. Od tego czasu wprowadzono wiele zmian. Począwszy od roku szkolnego 2016/2017 obowiązuje nowa formuła Olimpiady Biologicznej. Począwszy od 2011 roku laureaci Olimpiady Biologicznej zapraszani są do udziału w letnim obozie Wioska olimpijska organizowanym przez Stowarzyszenie Naukowe Collegium Invisibile pod patronatem rektorów uniwersytetów Jagiellońskiego oraz Warszawskiego wspierane przez Krajowy Fundusz na Rzecz Dzieci.

PRZEBIEG POSZCZEGÓLNYCH ETAPÓW OLIMPIADY:

Olimpiada biologiczna składa się z 3 etapów: eliminacji szkolnych (zawodów I stopnia), eliminacji okręgowych (zawodów II stopnia) i eliminacji centralnych (zawodów III stopnia):

1. eliminacje szkolne odbywają się w październiku i są poprzedzone rejestracją Uczestnika w systemie elektronicznym przez Dyrektora Szkoły, do której Uczestnik uczęszcza, wraz z deklaracją tematu pracy badawczej. Zakres wiedzy i umiejętności na tym etapie zawodów jest zgodny podstawą programową przedmiotu biologia dla IV etapu edukacyjnego na poziomie rozszerzonym. Podobnie jak na egzaminie maturalnym Uczestnika obowiązuje także zakres wiedzy i umiejętności z III etapu edukacyjnego oraz poziomu podstawowego IV etapu edukacyjnego. Eliminacje polegają na rozwiązaniu egzaminu pisemnego, jednakowego dla wszystkich uczniów w całym kraju. W oparciu o wyniki tego egzaminu tworzona jest lista rankingowa i kwalifikacja do kolejnego etapu zawodów.
2. eliminacje okręgowe odbywają się w styczniu i są poprzedzone przesłaniem gotowej pracy badawczej Uczestnika za pośrednictwem systemu elektronicznego (warunek formalny przystąpienia do zawodów). Podobnie jak na wcześniejszym etapie zawodów zakres wiedzy i umiejętności określa podstawa programowa przedmiotu biologia dla III i IV etapu edukacyjnego. Zawody organizowane są przez odpowiednie Komitety Okręgowe (w 10 miastach Polski) i polegają na rozwiązaniu egzaminu pisemnego, jednakowego dla wszystkich Uczestników. W oparciu o wyniki tego egzaminu tworzona jest lista rankingowa i kwalifikacja do kolejnego etapu zawodów.
3. eliminacje centralne odbywają się w przeciągu 3 dni w kwietniu w Warszawie i obejmują: krótki egzamin pisemny, którego zakres treści może wykraczać poza podstawę programową przedmiotu biologia; egzamin praktyczny polegający na wykonaniu określonych zadań w czterech pracowniach (botanicznej, zoologicznej, statystyczno-filogenetyczej i biochemicznej) oraz obronę wcześniej wykonanej pracy badawczej przed Komisją ds. Prac Badawczych. Po przeprowadzeniu zawodów III stopnia, KGOB ustala listę rankingową Uczestników i ogłasza listę finalistów oraz laureatów. Lista rankingowa oparta jest na średniej ważonej punktów otrzymanych przez Uczestników we wszystkich trzech częściach zawodów centralnych, czyli z zadań praktycznych, egzaminu pisemnego i obrony pracy badawczej.

INFORMACJE I ZAGADNIENIA WSTĘPNE:
- Regulamin Ogólnopolskiej Olimpiady Biologicznej,

- Wymagania obowiązujące na Olimpiadzie Biologicznej,
- Harmonogram Olimpiady Biologicznej, 
- Instrukcja obsługi pipet (do części biochemicznej),
- Jak przygotować pracę na Olimpiadę Biologiczną? - Poradnik,
- Przykładowe zadania z Bioinformatyki,
- Odpowiedzi do zadań z Bioinformatyki.
- Budowanie drzew filogenetycznych (do części statystyczno-filogenetycznej).


INFORMATORY:
- Olimpiada Biologiczna - Informator - Część statystyczna i filogenetyczna,
- Olimpiada Biologiczna - Informator - Narzędzia bioinformatyczne,
- Olimpiada Biologiczna - Informator - Pracownia biochemiczna, 
- Olimpiada Biologiczna - Informator - Pracownia botaniczna.

ARKUSZE Z UBIEGŁYCH LAT WRAZ Z ROZWIĄZANIAMI: (od roku 2016):
- 46 Olimpiada Biologiczna (2016-2017),
- 47 Olimpiada Biologiczna (2017-2018),
- 48 Olimpiada Biologiczna (2018-2019),

- 49 Olimpiada Biologiczna (2019-2020).

WYKAZ OBOWIĄZUJĄCEJ LITERATURY:

Podręczniki biologii ogólnej: (Znajomość ich jest OBLIGATORYJNA!)

• Biologia, E.P. Solomon, R.L. Berg, D.W. Martin, wyd. Multico,
• Biologia, N.A. Campbell, J.B. Reece, wyd. REBIS,
• Biologia, Jedność i różnorodność, Wydawnictwo Szkolne PWN, wyd. PWN,
• Podręczniki do biologii zgodne z obowiązującą podstawą programową.

Uczniowie szczególnie zainteresowani biologią w celu przygotowania do konkursów i olimpiad przedmiotowych powinni czytać dobrane według potrzeb i wymagań konkursowych podręczniki i monografie specjalistyczne, w których zawarta jest szczegółowa wiedza na temat poszczególnych dziedzin biologii.

Podręczniki i monografie specjalistyczne:

• Seria Krótkie wykłady, wyd. PWN,
• Botanika t.1 i 2, A. i J. Szweykowscy, wyd. PWN,
• Podstawy biologii komórki t. 1 i 2, B. Alberts (red.), wyd. PWN,
• Genomy, T. Brown, wyd. PWN,
• Biochemia, J.M. Berg, L. Stryer, wyd. PWN,
• Fizjologia roślin, J. Kopcewicz, S. Lewak, wyd. PWN,
• Fizjologia zwierząt, K.Schmidt-Nielsen, wyd. PWN,
• Fizjologia człowieka w zarysie, W.Z. Traczyk, wyd. Lekarskie PZWL,
• Ewolucja, D. Futuyma, wyd. Wydawnictwa UW,
• Życie i ewolucja biosfery, J. Weiner, wyd. PWN,
• Dzieje życia na Ziemi (wydanie III), J. Dzik, wyd. PWN,
• Anatomia i histogeneza roślin naczyniowych, Z. Hejnowicz, wyd. PWN,
• Podstawy biotechnologii, C. Ratledge, B. Kristiansen, wyd. PWN,
• Podstawy biologii molekularnej, L.A. Allison, wyd. Wydawnictwa UW,
• Zarys parazytologii ogólnej, K. Niewiadomska, T. Pojmańska, B. Machnicka, A. Czubaj, wyd. PWN,
• Ekologia molekularna, J.R. Freeland, wyd. PWN,
• Genetyka zwierząt, K.M. Charon, M. Świtoński, wyd. PWN,
• Genetyka molekularna, P. Węgleński, wyd. PWN,
• Biologia molekularna w medycynie, elementy genetyki klinicznej, J. Bal, wyd. PWN,
• Cytobiochemia, Biochemia niektórych struktur komórkowych, L. Kłyszejko-Stefanowicz, wyd. PWN,
• Biologiczne mechanizmy zachowania się ludzi i zwierząt, B. Sadowski, wyd. PWN,
• Ekologia, eksperymentalna analiza rozmieszczenia i liczebności, C.J. Krebs, wyd. PWN,
• Ekologia roślin, bioróżnorodność, ochrona przyrody i ochrona środowiska, K. Falińska, wyd. PWN,
• Podstawy biologii roślin, J. Kopcewicz, wyd. PWN,
• Biologiczne podstawy ochrony przyrody, A.S. Pullin, wyd. PWN,
• Ekologia ewolucyjna, A. Łomnicki, wyd. PWN,
• Biologia systemów, strategia działania organizmu żywego, L. Konieczny, I. Roterman, P. Spólnik, wyd. PWN,
• Mikrobiologia. Różnorodność, chorobotwórczość i środowisko, A.A. Salyers, D.D. Whitt, wyd. PWN,
• Podstawy wirusologii molekularnej, A. Piekarowicz, wyd. PWN,
• Immunologia, podstawowe zagadnienia i aktualności, W. Lasek, wyd. PWN,
• Immunologia, J. Gołąb, M. Jakóbisiak, W. Lasek, T. Stokłosa, wyd. PWN,
• Immunologia, D. Male, J. Brostoff, D. B. Roth., I. Roitt, wyd. Urban & Partner,
• Ćwiczenia z biologii rozwoju zwierząt, M. Maleszewski, wyd. Wydawnictwa UW,
• Ćwiczenia z biochemii, L. Kłyszejko-Stefanowicz, wyd. PWN.

Każdy uczeń musi umieć korzystać z atlasów i kluczy do oznaczania organizmów. Jest to jedna z podstawowych umiejętności każdego przyszłego biologa.

Atlasy i klucze do oznaczania organizmów:

• Dendrologia, W. Seneta, J. Dolatowski, wyd. PWN,
• Ptaki w Polsce, A. Kruszewicz, wyd. Multico,
• Grzyby, M. Snowarski, wyd. Multico,
• Owady Polski, M.W. Kozłowski, wyd. Multico,
• Atlas zwierząt chronionych, H. Garbarczyk, M. Garbarczyk, wyd. Multico,
• Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej, L. Rutkowski, wyd. PWN,
• Atlas roślinności lasów, L. Witkowska-Żuk, wyd. Multico,
• Seria wydawnicza Flora Polski – wydawnictwo Multico,
• Seria wydawnicza Fauna Polski – wydawnictwo Multico,
• Seria wydawnicza Przewodnik entomologa – wydawnictwo Multico,
• Seria Przewodnik Collinsa: Ptaki, Drzewa – wydawnictwo Multico,
• Obserwowanie ptaków, Fotografowanie ptaków – wydawnictwo Multico.

Inne:

• Przewodnik do pisania i prezentowania przyrodniczych prac naukowych, J. Wejner, wyd. PWN,
• Wprowadzenie do statystyki dla przyrodników, A. Łomnicki, wyd. PWN,
• Obliczenia biochemiczne, A. Zgirski, R. Gondko, wyd. PWN,
• Podstawy technik mikroskopowych, J.A. Litwin, M. Gajda, wyd. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego,
• Mózg a zachowanie, T. Górska, A. Grabowska, J. Zagrodzka, wyd. PWN,
• Jak uczy się mózg, M. Spitzer, wyd. PWN i Dolnośląska Szkoła Wyższa Edukacji TWP,
• Dzieje nauki – nauki ścisłe i przyrodnicze, Wydawnictwo Szkolne PWN,
• Zielnik i zielnikoznawstwo, J. Drobnik, wyd. PWN.